Metamorfosi

L-istorja ta’ Piramu u Tisbi (Ovidju, Metamorfosi) tradotta mill-Latin għall-Malti minn Warren Bartolo.

Il-Pittura: John William Waterhouse, Thisbe (dettall)

B’tislim u ġesti huma tkellmu,
aktar kemm in-nar jinsatar, aktar in-nar mistur iġammar.
Hu u tiela’, il-ħajt komuni bejn żewġt id-djar, ġarrab qasma
Li kien sawwar minnufih.
Għal tul ta’ żmien, dan id-diffett ma ġie nnutat mill-ebda persuna
([Iżda] l-imħabba x’ma tilmaħx?) Intom il-maħbubin kontu l-ewwel
li ntbaħtu u għamiltu vjaġġ b’leħinkom, u minnu
l-kumplimenti draw jaqsmu salvi bl-inqas ħoss.
Spiss, Tisbi ’l hawn u Piramu ’l hemm,
qabdu l-imnifsejn ta’ ħalq xulxin,
‘Ja ħajt invidjuż’, huma kienu jtennu, ‘Għalfejn tfixkel dawk li jinħabbu?
Kemm tkun bla qies kieku tħallina ningħaqdu f’ġisem sħieħ,
jew jekk dan huwa wisq, kieku titberraħ sabiex jingħata l-bews?
U aħna m’aħniex ingrati: Nammettu illi aħna obbligati lejk,
talli l-kliem ittieh passaġġ lejn widnejn ħelwin.’
U wara li tkellmu mal-ħajt minn posthom,
taħt is-sema tal-lejl qalu ‘Saħħa’ u rħewlha lejn darhom
bewsa li ma strieħet fuq l-ebda ħadd.

U meta s-sebħ kien keċċa n-nar lejli,
u x-xemx merżqet u nixxfet il-ħaxix niedi:
Huma ltaqgħu fil-post tas-soltu. Hemm, b’leħen baxx,
gergru bosta qabel fasslu pjan sabiex moħbija taħt il-lejl sieket,
jqarqu l-għassiesa u jissograw jirtiraw mix-xtiebi,
u ladarba joħorġu mid-dar, jimirħu wkoll ’il bogħod mill-madar,
Għall-biża’ li jinfirdu waqt li jħufu f’għelieqi mifruxa,
kellhom jiltaqgħu fejn il-qabar ta’ Ninu u jistaħbew taħt
dell is-siġra: Hemmhekk, kont issib ċawsla mżerżqa ħdejn funtana friska,
siġra bi frott abjad-borra.

nutu signisque loquuntur,
quoque magic tegitur, tectus magis aestuat ignis.
Fissus erat tenui rima, quam duxerat olim,
cum fieret paries domui communis utrique.
Id vitium nulli per saecula longa notatum
(quid non sentit amor?) primi vidistis amantes,
et vocis fecistis iter; tutaeque per illud
murmure blanditiae minimo transire solebant.
Saepe, ubi constiterant hinc Thisbe, Pyramus illinc,
Inque vices fuerat captatu anhelitus oris,
“Invide” dicebant “paries, quid amantibus obstas?
Quantum erat, ut sineres toto nos corpore iungi,
Aut hoc si nimium est, vel ad oscula danda pateres?
nec sumus ingrati: tibi nos debere fatemur,
quod datus est verbis ad amicas transitus aures.”
Talia diversa nequiquam sede locuti
sub noctem dixere “vale” partique derere
oscula quisque suae non pervenientia contra.

Postera nocturnos aurora removerat ignes,
solque pruinosas radiis siccaverat herbas:
Ad solitum coiere locum. Tum murmure parvo
multa prius questi, statuunt, ut nocte silenti
fallere custodes foribusque excedere temptent,
cumque domo exierint, urbis quoque tecta relinquant;
neve sit errandum lato spatiantibus arvo,
conveniant ad busta Nina lateantque sub umbra
arboris. Arbor ibi, niveis uberrima pomis
ardua morus, erat, gelido contermina fonti.

(Ovidju, Metamorfosi, Ktieb IV, ll. 64-90. Tr. Warren Bartolo)

Fost il-bosta stejjer li Ovidju jgħidilna fil-Metamorfosi tiegħu, l-istorja ta’ Piramu u Tisbi, bla dubju, hija waħda mill-iktar reżonanti. Piramu u Tisbi huma żewġ maħbubin fil-belt ta’ Babilonja. Però bħal ħafna stejjer fil-letteratura antika Griega u Rumana, qalb il-maħbubin hija mġenġla, miksura u mifruqa.

Fir-raba’ ktieb tal-Metamorfosi, naqraw illi l-istess ħajt kien jissepara d-djar ta’ Piramu u Tisbi però f’dan il-ħajt kien hemm xaqq minn liem iż-żewġ maħbubin kienu jikkomunikaw. B’hekk f’din l-istorja naraw l-abilità tal-ħajt illi jifred kif ukoll jgħaqqad.

Fil-poeżija naqraw illi wara l-pjan li l-maħbubin jiltaqgħu taħt is-siġra taċ-ċawsli, l-istorja tispiċċa fuq nota qarsa. Tisbi tasal fil-post qabel Piramu, iżda mal-wasla tagħha, tasal ukoll ljuna b’ħalq iqattar bid-demm. Fil-mument, Tisbi taħrab tiġri iżda tħalli l-mantar warajha. Meta jasal Piramu u jara li l-mantar tal-maħbuba tiegħu huwa mżarrat u miksi bid-demm, jassumi li l-iljuna kienet qatlet lill Tisbi. Reminixxenti għall-istorja ta’ Romeo u Ġuljetta, Piramu, midħun bid-dieqa, jieħu ruħu b’idejh, demmu jbaħbaħ il-frott tas-siġra. Meta Tisbi, mhux imwiddba, tasal fil-post, tilmaħ il-katavru tal-maħbub. Imnikkta, Tisbi wkoll ittemm ħajjitha.

Fl-aħħar ftit linji tal-poeżija, l-allat, li ħarsu l-vjaġġ tal-maħbubin, jilqgħu x-xewqa ta’ Tisbi u jbiddlu l-kulur tal-frott tas-siġra li għannqet l-iġsma tal-maħbubin, biex darb’għal dejjem jkun jkanġi għall-kulur demm Piramu u Tisbi.